مکتوبات ایمان انصاری فر

محدث جلیل، ثقة الإسلام محمد بن یعقوب کلینی (رضوان الله علیه) در کتاب شریف "الکافی" در باب "بَابُ مَا یَجِبُ مِنَ الْمُعَاشَرَةِ - باب اندازه معاشرت واجب" پنج روایت از وجود مقدس امام بحق ناطق، جعفر بن محمد الصادق (صلوات الله علیه) در باب معاشرت با مخالفان مذهب نقل کرده است که ما به جهت اختصار، سه روایت را نقل خواهیم کرد؛ اگر چه احادیث در این باب بسیار است

حدیث ۱:
مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ اَلْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ وَ أَبُو عَلِیٍّ اَلْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اَلْجَبَّارِ جَمِیعاً عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ کَیْفَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا وَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ خُلَطَائِنَا مِنَ اَلنَّاسِ قَالَ فَقَالَ تُؤَدُّونَ اَلْأَمَانَةَ إِلَیْهِمْ وَ تُقِیمُونَ اَلشَّهَادَةَ لَهُمْ وَ عَلَیْهِمْ وَ تَعُودُونَ مَرْضَاهُمْ وَ تَشْهَدُونَ جَنَائِزَهُمْ

معاویة بن وَهْب می‌گوید به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: سزاوار است که ما [به عنوان شیعه] چگونه با قوم خود و مردمانى که با ما معاشرت دارند [و شیعه نیستند] رفتار کنیم؟ امام صادق (علیه السلام) فرمودند: امانت آنها را به ایشان بپردازید، و (در هنگام نیاز) گواهى بر سود و زیانشان بدهید، و بیمارانشان را عیادت کنید، و بر جنازه مرده‏هایشان حاضر شوید (و در مراسم تشییع جنازه آنها شرکت کنید)

الکافی، جلد ۴ صفحه ۶۷۹، چاپ دار الحدیث

علامه محمد تقی مجلسی:

وفی الصحیح، عن معاویة بن وهب قال : قلت لأبی عبد الله علیه السلام: کیف ینبغی لنا أن نصنع فیما بیننا وبین قومنا وبین خلطائنا من الناس قال : فقال تؤدون الأمانة إلیهم وتقیمون الشهادة لهم وعلیهم وتعودون مرضاهم وتشهدون جنائزهم

روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، جلد ۱۲ صفحه ۱۲، چاپ بنیاد فرهنگ اسلامی‌حاج محمد حسین کوشانپور

علامه محمد باقر مجلسی:

الحدیث الثانی : صحیح

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، جلد ۱۲ صفحه ۵۲۷، چاپ دار الکتب الإسلامیة

فیض کاشانی:

وفی الصحیحعن معاویة بن وهب قال : « قلت لأبی عبد اللَّه علیه السّلام : کیف ینبغی لنا أن نصنع فیما بیننا وبین قومنا وفیما بیننا وبین خلطائنا من الناس، قال: فقال: تؤدّون الأمانة إلیهم وتقیمون الشهادة لهم وعلیهم وتعودون مرضاهم وتشهدون جنائزهم

المحجة البیضاء فی تهذیب الأحیاء، جلد ۳ صفحه ۴۰۱، چاپ دفتر انتشارات اسلامی

شیخ عبدالله المظفر:

صحیح

الشافی فی فی شرح أصول الکافی، جلد ۹ صفحه ۲۲۹، چاپ دار إحیاء التراث العربی

شیخ‌هادی نجفی:

الروایة صحیحة الإسناد

موسوعة أحادیث أهل البیت (علیهم السلام)، جلد ۵ صفحه ۴۳۶، چاپ دار إحیاء التراث العربی

سید محمد باقر حکیم:

فقد روى الکلینی فی (الصحیح)، عن معاویة بن وهب قال:« قلت لأبی عبد الله (علیه السلام): کیف ینبغی لنا أن نصنع فیما بیننا وبین قومنا ، وفیما بیننا وبین خلطائنا من الناس ؟ قال: فقال: تؤدون الأمانة إلیهم، وتقیمون الشهادة لهم وعلیهم ، وتعودون مرضاهم ، وتشهدون جنائزهم

دور أهل البیت (علیهم السلام) فی بناء الجماعة الصالحة، جلد ۱ صفحه ۲۶۹، چاپ مرکز الطباعة والنشر للمجمع العالمی‌لأهل البیت (علیهم السلام)

حدیث ۲:
مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحَکَمِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ کَیْفَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا وَ بَیْنَ خُلَطَائِنَا مِنَ اَلنَّاسِ مِمَّنْ لَیْسُوا عَلَى أَمْرِنَا قَالَ تَنْظُرُونَ إِلَى أَئِمَّتِکُمُ اَلَّذِینَ تَقْتَدُونَ بِهِمْ فَتَصْنَعُونَ مَا یَصْنَعُونَ فَوَ اَللَّهِ إِنَّهُمْ لَیَعُودُونَ مَرْضَاهُمْ وَ یَشْهَدُونَ جَنَائِزَهُمْ وَ یُقِیمُونَ اَلشَّهَادَةَ لَهُمْ وَ عَلَیْهِمْ وَ یُؤَدُّونَ اَلْأَمَانَةَ إِلَیْهِمْ

معاویة بن وهب می‌گوید به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: ما شیعیان در معاشرت با اقوام و عشیره خود و معاشرت با سایر طبقات مردم که هم مذهب ما نیستند چه وظیفه‌ای داریم؟ حضرت فرمود: به امامان خود بنگرید که مقتداى شما هستند، و با مردم به همان گونه معاشرت کنید که امامان شما معاشرت می‌‏کنند: بخدا سوگند که امامان شما از بیماران مردم عیادت می‌‏کنند، و بر جنازه‌هاى آنها حاضر مى‌شوند، در محضر قضاتشان حاضر می‌شوند و شهادت می‌‏دهند. امانت آنان را نگهدارى می‌کنند و باز پس می‌دهند

الکافی، جلد ۴ صفحه ۶۸۰، چاپ دار الحدیث

علامه محمد تقی مجلسی:

وفی الصحیح، عن معاویة بن وهب قال : قلت له کیف ینبغی لنا أن نصنع فیما بیننا وبین قومنا وبین خلصائنا من الناس ممن لیسوا على أمرنا قال : تنظرون إلى أئمتکم الذین تقتدون بهم فتصنعون ما یصنعون فوالله أنهم لیعودون مرضاهم ویشهدون جنائزهم ویقیمون الشهادة لهم وعلیهم ویؤدون الأمانة إلیهم

روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، جلد ۱۲ صفحه ۱۲، چاپ بنیاد فرهنگ اسلامی‌حاج محمد حسین کوشانپور

علامه محمد باقر مجلسی:

الحدیث الرابع : صحیح

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، جلد ۱۲ صفحه ۵۲۸، چاپ دار الکتب الإسلامیة

شیخ‌هادی نجفی:

الروایة صحیحة الإسناد

موسوعة احادیث اهل البیت (علیهم السلام)، جلد ۱ صفحه ۴۲۴، چاپ دار إحیاء التراث العربی

حدیث ۳:
أَبُو عَلِیٍّ اَلْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اَلْجَبَّارِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ اَلْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ اَلشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: اِقْرَأْ عَلَى مَنْ تَرَى أَنَّهُ یُطِیعُنِی مِنْهُمْ وَ یَأْخُذُ بِقَوْلِیَ اَلسَّلاَمَ وَ أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اَلْوَرَعِ فِی دِینِکُمْ وَ اَلاِجْتِهَادِ لِلَّهِ وَ صِدْقِ اَلْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ اَلْأَمَانَةِ وَ طُولِ اَلسُّجُودِ وَ حُسْنِ اَلْجِوَارِ فَبِهَذَا جَاءَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَدُّوا اَلْأَمَانَةَ إِلَى مَنِ اِئْتَمَنَکُمْ عَلَیْهَا بَرّاً أَوْ فَاجِراً فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَانَ یَأْمُرُ بِأَدَاءِ اَلْخَیْطِ وَ اَلْمِخْیَطِ صِلُوا عَشَائِرَکُمْ وَ اِشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ أَدُّوا حُقُوقَهُمْ فَإِنَّ اَلرَّجُلَ مِنْکُمْ إِذَا وَرِعَ فِی دِینِهِ وَ صَدَقَ اَلْحَدِیثَ وَ أَدَّى اَلْأَمَانَةَ وَ حَسُنَ خُلُقُهُ مَعَ اَلنَّاسِ قِیلَ هَذَا جَعْفَرِیٌّ فَیَسُرُّنِی ذَلِکَ وَ یَدْخُلُ عَلَیَّ مِنْهُ اَلسُّرُورُ وَ قِیلَ هَذَا أَدَبُ جَعْفَرٍوَ إِذَا کَانَ عَلَى غَیْرِ ذَلِکَ دَخَلَ عَلَیَّ بَلاَؤُهُ وَ عَارُهُ وَ قِیلَ هَذَا أَدَبُ جَعْفَرٍ فَوَ اَللَّهِ لَحَدَّثَنِی أَبِی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّ اَلرَّجُلَ کَانَ یَکُونُ فِی اَلْقَبِیلَةِ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَیَکُونُ زَیْنَهَا آدَاهُمْ لِلْأَمَانَةِ وَ أَقْضَاهُمْ لِلْحُقُوقِ وَ أَصْدَقَهُمْ لِلْحَدِیثِ إِلَیْهِ وَصَایَاهُمْ وَ وَدَائِعُهُمْ تُسْأَلُ اَلْعَشِیرَةُ عَنْهُ فَتَقُولُ مَنْ مِثْلُ فُلاَنٍ إِنَّهُ لآَدَانَا لِلْأَمَانَةِ وَ أَصْدَقُنَا لِلْحَدِیثِ

أبی اُسامه زید شَحّام می‌گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمودند: به هر کدام می‌دانی از من فرمان می‌برند و به کلام من عمل می‌کنند سلام مرا برسان، و من به شما سفارش می‌کنم به تقوای خداوند عزّ وجلّ و ورع در دیانت خود، و کوشش برای خدا و راستگویی و پرداخت امانت، و طول دادن سجده و خوش همسایگی، که رسول الله (صلی الله علیه و آله) اینها را آورده است. امانت هر که به شما امانت سپرده پس دهید، خوش کردار باشد یا بد کار، زیرا این شیوه پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود که می‌فرمود: نخ و سوزنی را هم به صاحبش برگردانید، زیرا هر مردی از شما هرگاه در دینِ خود ورع داشته باشد و راست بگوید و امانت را بپردازد و با مردم خوش رفتارى کند، و گفته شود این جعفرى است من شاد می‌‏شوم، و از او شادى بر من وارد می‌‏شود و گفته می‌‏شود این اثرِ پرورش جعفر است، به خدا سوگند که پدرم برایم باز گفت که: مردى در میان یک قبیله از شیعیان امیرالمومنین (علیه السلام) بود و زیورِ آن قبیله به شمار می‌‏رفت از همه بهتر امانت را می‌‏پرداخت، و حقوق را مراعات می‌‏کرد و راستگوتر بود و همه وصیّت و امانت خود را به او می‌‏سپردند از همه مردم عشیره که از او پرسش می‌کردى می‌‏گفتند: چه کسى مانند فلانى است، راستى که او از همه ماها امانت پردازتر و راستگوتر است‏

الکافی، جلد ۴ صفحه ۶۸۱، چاپ دار الحدیث

علامه محمد باقر مجلسی:

الحدیث الخامس : صحیح

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، جلد ۱۲ صفحه ۵۲۸، چاپ دار الکتب الإسلامیة

همچنین محدث جلیل، شیخ حُرّ عامِلی (رحمه الله) در کتاب "الفصول المهمة" بابی تحت عنوان " أنه ینبغی معاشرة الناس حتى العامة بأداء الأمانة وإقامة الشهادة وعیادة المرضى وتشییع الجنائز وحسن الجوار والصلاة فی المساجد" یعنی: ( باب معاشرت با مردم حتی عامه، به ادای امانت و اقامه شهادت و عیادت بیماران و تشییع جنازه‌ها و رعایت همسایگی و نماز در مساجد لازم است) گشوده و پس از نقل روایات می‌نویسد:

أقول: والأحادیث فی ذلک کثیرة جدا

می‌گویم: احادیث در این باب بسیار زیاد است

الفصول المهمة فی أصول الائمة، جلد ۳ صفحه ۳۵۴، چاپ موسسه معارف اسلامی‌امام رضا علیه السلام

رسول الله (صلی الله علیه و آله) در حدیث متواتر و متفق علیه ثقلین فرمود:

إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ اَلثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا وَ مَنْ تَمَسَّکَ بِعِتْرَتِی مِنْ بَعْدِی کَانَ مِنَ اَلْفَائِزِینَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُمْ کَانَ مِنَ اَلْهَالِکِینَ

من دو شیء گران‌بها در میان شما به جای می‌گذارم، کتاب خدا و خاندانم اهل‌بیتم، تا زمانی که به این دو چنگ زنید هرگز گمراه نمی‌شوید. هر کس پس از من به خاندانم تمسّک جوید از رستگاران است، و آنکه از آنان سرپیچی کند از هلاک‌شدگان است

کفایة الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر، صفحه ٢٢۶، چاپ انتشارات دلیل ما

کانال تلگرام:
Telegram.me/iman_ansarifar

أحمد بن محمد بن أبى بکر بن عبد الملک القسطلانی (از علمای بزرگ اهل سنت - متوفای ۹۲۳ هجری قمری) در کتاب "إرشاد الساری" می‌نویسد:

وذهب آخرون إلى أن فعلها فرادى فی البیت أفضل لکونه علیه الصلاة والسلام واظب على ذلک، وتوفی والأمر على ذلک حتى مضى صدر من خلافة عمر، وقد اعترف عمر -رضی الله عنه- بأنها مفضولة کما مرّ وبهذا قال مالک وأبو یوسف وبعض الشافعیة

بعضی از فقهاء معتقدند که خواندن نافله ماه رمضان در خانه بهتر است؛ زیرا رسول الله (صلی الله علیه و آله) نافله ماه رمضان را در خانه می‌خواند و از دنیا رفت و این فرادیٰ خواندن نافله ماه رمضان هم ادامه پیدا کرد تا ابتدای خلافت عمر، و خود عمر هم اعتراف کرد بر این که خواندن نماز تراویح، فضیلت کمتری دارد [و در خانه خواندن أفضل است]. مالک و أبو یوسف و بعضی از علماء شافعی هم بر همین عقیده هستند [که خواندن نافله ماه رمضان در خانه أفضل است]

إرشاد الساری لشرح صحیح البخاری، جلد ۳ صفحه ۴۲۷، چاپ المطبعة الکبرى الأمیریة - مصر

همچنین می‌نویسد:

قال الزهری: (فتوفی رسول الله -صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ- والأمر على ذلک) أن کل أحد یصلّی قیام رمضان فی بیته منفردًا حتى جمع عمر -رضی الله عنه- الناس على أبی بن کعب فصلّى بهم جماعة واستمر العمل على ذلک

شهاب الدین زُهری می‌گوید: رسول الله (صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت و خواندن نافله ماه رمضان به صورت فرادیٰ ادامه پیدا کرد تا این که عمر دستور به جماعت خواندن این نماز داد، و اُبی بن کعب را به عنوان امام جماعت انتخاب کرد، و مردم هم به جماعت خواندند و این عمل ادامه پیدا کرد [تا الآن]

إرشاد الساری لشرح صحیح البخاری، جلد ۳ صفحه ۴۲۸، چاپ المطبعة الکبرى الأمیریة - مصر

در کتاب "المُدَوَّنَةُ الکُبریٰ" چنین نقل شده است:

وَسَأَلْتُ مَالِکًا عَنْ قِیَامِ الرَّجُلِ فِی رَمَضَانَ أَمَعَ النَّاسِ أَحَبُّ إلَیْک أَمْ فِی بَیْتِهِ؟ فَقَالَ: إنْ کَانَ یَقْوَى فِی بَیْتِهِ فَهُوَ أَحَبُّ إلَیَّ وَلَیْسَ کُلُّ النَّاسِ یَقْوَى عَلَى ذَلِکَ

(راوی می‌گوید) از مالک بن اَنَس(از ائمه اهل سنت - متوفای ۱۷۹ هجری قمری) سؤال کردم: آیا دوست داری برای نافله ماه رمضان در نماز جماعت مسجد شرکت کنی یا در خانه بخوانی؟ مالک گفت: اگر امکان داشته باشد کسی در خانه بخواند (یعنی قرآن را حفظ باشد و به مشکل برنخورد)، نزد من بهتر است. اما همه‌ی مردم به این توانایی دست نمی‌یابند

المُدَوَّنَةُ الکُبریٰ، صفحه ۲۸۷، چاپ دار الکتب العلمیة

همانطور که بیان کردیم به گواهی روایات معتبر فریقین به جماعت خواندن نماز تراویح از بدعت‌های عمر بن خطاب است. محمد بن علی شوکانی (از علمای بزرگ و مشهور اهل سنت - متوفای ۱۲۵۰ هجری قمری) در کتاب "نیل الأوطار" تصریح کرده است که اهل بیت(علیهم السلام) به جماعت خواندن نماز تراویح را بدعت می‌دانستند

وَقَالَتْ الْعِتْرَةُ: إنَّ التَّجْمِیعَ فِیهَا بِدْعَةٌ

و عترت (علیهم السلام) گفته‌اند که جمع کردن افراد در آن (نماز تراویح) بدعت است

نیل الأوطار، جلد ۳ صفحه ۶۰، چاپ وزارة الشؤون الإسلامیة والأوقاف والدعوة والإرشاد - المملکة العربیة السعودیة

سؤال:
تبعیت از اهل بدعت، یا پیروی از اهل بیتمطهر پیامبر (صلی الله علیه و آله) ؟؟؟

رسول الله (صلی الله علیه و آله) در حدیث متواتر و متفق علیه ثقلین فرمود:

إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ اَلثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا وَ مَنْ تَمَسَّکَ بِعِتْرَتِی مِنْ بَعْدِی کَانَ مِنَ اَلْفَائِزِینَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُمْ کَانَ مِنَ اَلْهَالِکِینَ

من دو شیء گران‌بها در میان شما به جای می‌گذارم، کتاب خدا و خاندانم اهل‌بیتم، تا زمانی که به این دو چنگ زنید هرگز گمراه نمی‌شوید. هر کس پس از من به خاندانم تمسّک جوید از رستگاران است، و آنکه از آنان سرپیچی کند از هلاک‌شدگان است

کفایة الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر، صفحه ٢٢۶، چاپ انتشارات دلیل ما

کانال تلگرام:
Telegram.me/iman_ansarifar

ابن أبی شیبه (از اکابر علمای مخالفین) در کتاب "المصنف" می‌نویسد:

حَدَّثَنَا وَکِیعٌ، عَنْ سُفْیَانَ، عَنْ مَنْصُورٍ، عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ ابْنَ عُمَرَ أَقُومُ خَلْفَ الْإِمَامِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ؟ فَقَالَ: تُنْصِتُ کَأَنَّکَ حِمَارٌ

مجاهد می‌گوید: مردی از عبدالله بن عمرسوال کرد که آیا در ماه رمضان نماز تراویح را پشت سر امام به جماعت بخوانم؟ عبدالله بن عمر پاسخ داد: آیا می‌خواهی مانند الاغ ساکت بمانی؟!

المصنف (لإبن أبی شیبة)، جلد ۳ صفحه ۳۵۹، چاپ الفاروق الحدیثیة للطباعة والنشر

تصحیح سه تن از علماء و محققین بزرگ مخالفین

أبی محمّد أسامة بن ابراهیم بن محمد:

إسناده صحیح

سعد بن ناصر بن عبد العزیز أبو حبیب الشثری:

صحیح

المصنف (لإبن أبی شیبة)، جلد ۵ صفحه ۱۶۲، چاپ دار الکنوز اشبیلیا

زکریا بن غلام قادر الباکستانی:

صحیح

ما صحّ من آثار الصحابة فی الفقه، جلد ۱ صفحه ۴۲۹، چاپ دار الخراز

همچنین عبدالرزاق صنعانی (از علمای بزرگ و سرشناس اهل سنت) می‌نویسد:

عَنِ الثَّوْرِیِّ، عَنْ مَنْصُورٍ، عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى ابْنِ عُمَرَ قَالَ: أُصَلِّی خَلْفَ الْإِمَامِ فِی رَمَضَانَ؟ قَالَ: «أَتَقْرَأُ الْقُرْآنَ؟» قَالَ: نَعَمْ قَالَ: أَفَتُنْصِتُ کَأَنَّکَ حِمَارٌ؟ صَلِّ فِی بَیْتِکَ

مردی پیش عبدالله بن عمرآمد و گفت: در ماه رمضان پشت سر امام جماعت نماز (تراویح) بخوانم؟ عبدالله بن عمر گفت: آیا قرآن می‌خوانی؟ آن شخص گفت: بله. عبدالله بن عمر گفت: آیا مثل الاغ ساکت می‌مانی؟ در خانه‌ات نماز بخوان

المصنف (للصنعانی)، جلد ۴ صفحه ۲۶۴، چاپ المجلس العلمی

تحریف عبارت: " أَفَتُنْصِتُ کَأَنَّکَ حِمَارٌ- آیا مانند الاغ ساکت می‌مانی" در کتاب "شرح معانی الآثار" طَحاوی

حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرَةَ، قَالَ: ثنا مُؤَمَّلٌ، قَالَ: ثنا سُفْیَانُ، عَنْ مَنْصُورٍ، عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِابْنِ عُمَرَ رَضِیَ اللهُ عَنْهُمَا: أُصَلِّی خَلْفَ الْإِمَامِ فِی رَمَضَانَ؟ فَقَالَ: «أَتَقْرَأُ الْقُرْآنَ» قَالَ: نَعَمْ , ✂️[حذف عبارت أَفَتُنْصِتُ کَأَنَّکَ حِمَارٌ] ✂️ قالَ: صَلِّ فِی بَیْتِکَ

شرح معانی الآثار، جلد ۱ صفحه ۳۵۱، چاپ عالم الکتب

بدر الدین عینی (شارح صحیح بخاری و از علمای بزرگ مکتب سقیفه) در کتاب "عمدة القاری" می‌نویسد:

وَذهب مَالک وَالشَّافِعِیّ وَرَبِیعَة إِلَى أَن صلَاته فِی بَیته أفضل من صلَاته مَعَ الإِمَام وَهُوَ قَول إِبْرَاهِیم وَالْحسن الْبَصْرِیّ وَالْأسود وعلقمة وَقَالَ أَبُو عمر اخْتلفُوا فِی الْأَفْضَل من الْقیام مَعَ النَّاس أَو الِانْفِرَاد فِی شهر رَمَضَان فَقَالَ مَالک وَالشَّافِعِیّ صَلَاة الْمُنْفَرد فِی بَیته أفضل وَقَالَ مَالک وَکَانَ ربیعَة وَغیر وَاحِد من عُلَمَائِنَا یَنْصَرِفُونَ وَلَا یقومُونَ مَعَ النَّاس وَقَالَ مَالک وَأَنا أفعل ذَلِک وَمَا قَامَ رَسُول الله - صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّم َ - إِلَّا فِی بَیته وَإِلَیْهِ مَال الطَّحَاوِیّ وَرُوِیَ ذَلِک عَن ابْن عمر وَسَالم وَالقَاسِم وَنَافِع أَنهم کَانُوا یَنْصَرِفُونَ وَلَا یقومُونَ مَعَ النَّاس وَقَالَ التِّرْمِذِیّ وَاخْتَارَ الشَّافِعِی أَن یُصَلِّی الرجل وَحده إِذا کَانَ قَارِئًا

مالک و شافعی و ربیعه بر این نظر هستند که نماز نافله در خانه بهتر از خواندن نماز تراویح با امام جماعت می‌باشد، و این قول ابراهیم و حسن بصری و اسود و علقمه نیز می‌باشدو ابن عبد البر گفته است که در مورد افضل بودن خواندن نافله به فرادی یا جماعت (نماز تراویح) اختلاف شده است، و مالک و شافعی گفته‌اند که نماز فرادی در خانه افضل است و مالک گفته است که ربیعه و چند تن از علمای ما نماز تراویح نمی‌خواندند و مالک گفته است من نیز چنین می‌کنم و پیامبر (صلی الله علیه و آله) هم اصلا تراویح نخوانده است، و طحاوی نیز این قول را برگزیده است و از ابن عمر و سالم و قاسم و نافع نقل شده است که آنان نماز تراویح نمی‌خواندندو ترمذی گفته است که قول برگزیده شافعی آن است که شخص نماز را در صورتی که قاری است به فرادی بخواند

عمدة القاری شرح صحیح البخاری، جلد ۷ صفحه ۲۵۸، چاپ دار الکتب العلمیة

می‌گویم:
به تصریح مالک بن اَنَس (از ائمه اهل سنت) پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز تراویح نخوانده، و بسیاری از علمای مخالفین نیز به آن اهتمامی‌نداشته‌‌ و آن را جای نیاورده‌اند

طبق گزارشات معتبر مخالفین، عمر بن خطاب در ابتدای تأسیس بدعت نماز جماعت تراویح، اُبی بن کَعْب (صحابی) را به امامت بر مردم گماشت، حال در این مطلب دیدگاه اُبی بن کعبرا در مورد بدعت تراویح نقل خواهیم کرد:

ضیاء الدین أبو عبد الله محمد بن عبد الواحد المقدسی حنبلی (از کبار علمای مخالفین - متوفای ۶۴۳ هجری قمری) در کتاب "الأحادیث المختارة" چنین می‌نویسد:

أخبرنَا أَبُو عبد الله مَحْمُود بن أَحْمد بن عبد الرَّحْمَن الثَّقَفِیُّ بِأَصْبَهَانَ أَنَّ سَعِیدَ بْنَ أَبِی الرَّجَاءِ الصَّیْرَفِی أخْبرهُم قِرَاءَة عَلَیْهِ أَنا عبد الْوَاحِد بن أَحْمد الْبَقَّال أَنا عبید الله بْنُ یَعْقُوبَ بْنِ إِسْحَاقَ أَنا جَدِّی إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَمِیلٍ أَنا أَحْمَدُ بْنُ مَنِیعٍ أَنا الْحَسَنُ بْنُ مُوسَى نَا أَبُو جَعْفَرٍ الرَّازِیُّ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ أَنَسٍ عَنْ أَبِی الْعَالِیَةِ عَنْ أُبَیِّ بْنِ کَعْبٍ أَنَّ عُمَرَ أَمَرَ أُبَیًّا أَنْ یُصَلِّیَ بِالنَّاسِ فِی رَمَضَانَ فَقَالَ إِنَّ النَّاسَ یَصُومُونَ النَّهَار وَلَا یحسنون أَن (یقرؤا) فَلَوْ قَرَأْتَ الْقُرْآنَ عَلَیْهِمْ بِاللَّیْلِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَذَا (شَیْءٌ) لَمْ یَکُنْ فَقَالَ قَدْ عَلِمْتُ وَلَکِنَّهُ أَحْسَنُ فَصَلَّى بِهِمْ عِشْرِینَ رَکْعَة

عمر بن خطاب به اُبی بن کعبدستور داد تا در ماه رمضان با مردم نماز گزارد، و گفت: که مردم روز را روزه می‌دارند، ولی به خوبی قرائت نمی‌کنند. پس اگر برای آن‌ها قرآن را در شب می‌خواندی (خوب بود)، پس اُبی بن کعبگفت:‌‌‌ای امیرالمومنین (!!!)، این چیزی است که (در دین) وجود ندارد!!! عمر بن خطاب گفت: می‌دانم! ولی نیکو‌تر است!!! پس اُبی بن کعب برای مردم بیست رکعت نماز (تراویح) خواند

الأحادیث المختارة، جلد ۳ صفحه ۳۶۷، چاپ دار خضر للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت - لبنان

محقق کتاب "دکتر عبد الملک بن عبد الله بن دهیش" [از علمای سرشناس مخالفین که در زمان حیاتش مسئولیت‌های مختلفی در کشور عربستان سعودی داشته، از جمله: رئیس دادگاه بزرگ شریعت مکه مکرمه، معاونت امور مسجد النبی (صلی الله علیه و آله) و رئیس کل آموزش و پرورش دختران]، نیر سند روایت فوق را معتبر می‌داند:

إِسْنَاده حَسَنٌ

سند روایت معتبر است

نکته:
همانطور که ملاحظه فرمودید اُبی بن کعبتصریح می‌کند که به جماعت خواندن نماز تراویح سابقه نداشته، و جالب است که عمربن خطاب هم این کلام اُبی بن کعب را تایید می‌کند ( قَدْ عَلِمْتُ- می‌دانم که وجود نداشته)

سوال:
اگر به جماعت خواندن نماز تراویح سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بوده، چرا اُبی بن کعبصحابی چنین سخنی گفته و عمر بن خطاب هم تصدیقش کرده است !؟

به گواهی روایات معتبر فریقین به جماعت خواندن نماز تراویحاز جمله بدعت‌های عمر بن خطاب است. پیروان مکتب سقیفه در ماه مبارک رمضان به این بدعت عمل کرده، و اهمیت زیادی برای آن قائل هستند. در این مطلب روایات صحیح بخاری و شرح علمای بزرگ مخالفین را در این زمینه نقل می‌کنیم

محمد بن اسماعیل بخاری در صحیحش می‌نویسد:

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ یُوسُفَ، أَخْبَرَنَا مَالِکٌ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ حُمَیْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»، قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: فَتُوُفِّیَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَالأَمْرُ عَلَى ذَلِکَ، ثُمَّ کَانَ الأَمْرُ عَلَى ذَلِکَ فِی خِلاَفَةِ أَبِی بَکْرٍ، وَصَدْرًا مِنْ خِلاَفَةِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا

ابوهریره از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: هر کس (نافله ماه) رمضان را با ایمان و قربة الی الله بخواند، خداوند گناهان گذشته او را می‌بخشد. ابن شهاب گفته: پیامبر (صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت و وضعیت به همین صورت بود ( نماز تراویحبدون جماعت خوانده می‌شد) در زمان خلافت ابوبکر و اوایل خلافت عمر نیز به همین صورت بود

صحیح البخاری، صفحه ۳۸۰، چاپ بیت الأفکار الدولیة

همچنین در جای دیگر می‌نویسد:

وَعَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ عُرْوَةَ بْنِ الزُّبَیْرِ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدٍ القَارِیِّ، أَنَّهُ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، لَیْلَةً فِی رَمَضَانَ إِلَى المَسْجِدِ، فَإِذَا النَّاسُ أَوْزَاعٌ مُتَفَرِّقُونَ، یُصَلِّی الرَّجُلُ لِنَفْسِهِ، وَیُصَلِّی الرَّجُلُ فَیُصَلِّی بِصَلاَتِهِ الرَّهْطُ، فَقَالَ عُمَرُ: «إِنِّی أَرَى لَوْ جَمَعْتُ هَؤُلاَءِ عَلَى قَارِئٍ وَاحِدٍ، لَکَانَ أَمْثَلَ» ثُمَّ عَزَمَ، فَجَمَعَهُمْ عَلَى أُبَیِّ بْنِ کَعْبٍ، ثُمَّ خَرَجْتُ مَعَهُ لَیْلَةً أُخْرَى، وَالنَّاسُ یُصَلُّونَ بِصَلاَةِ قَارِئِهِمْ، قَالَ عُمَرُ: «نِعْمَ البِدْعَةُ هَذِهِ، وَالَّتِی یَنَامُونَ عَنْهَا أَفْضَلُ مِنَ الَّتِی یَقُومُونَ» یُرِیدُ آخِرَ اللَّیْلِ وَکَانَ النَّاسُ یَقُومُونَ أَوَّلَهُ

عبد الرحمن بن عبد القاری می‌گوید: با عمر بن خطاب در شب ماه رمضان به مسجد رفتیم، دیدیم که برخی به صورت فرادی و برخی هم گروه نماز می‌خوانند. عمر گفت: نظر من این است که اگر اینها را بر یک امام جماعت قرار دهم بهتر است، پس بر این معنی تصمیم گرفت: و اُبی بن کعب را مامور اقامه جماعت کرد. راوی می‌گوید: سپس در شب دیگر به همراه عمر بیرون آمدم مردم را دیدم که به همراه یک شخص (امام جماعت) نماز می‌خوانند. عمر گفت: این کار عجب بدعت خوبی است

صحیح البخاری، صفحه ۳۸۰، چاپ بیت الأفکار الدولیة

اما شرح علمای بزرگ مکتب سقیفه بر این روایت

ابن حجر عسقلانی (از اکابر علمای مخالفین) در کتاب "فتح الباری" در شرح جمله " وَالأَمْرُ عَلَى ذَلِکَ" می‌نویسد:

قوله «قال بن شهاب فتوفی رسول الله صلی الله علیه وسلم والناس» فی روایة الکشمیهنی والأمر علی ذلک أی علی ترک الجماعة فی التراویح ولأحمد من روایة بن أبی ذئب عن الزهری فی هذا الحدیث ولم یکن رسول الله صلی الله علیه وسلم جمع الناس علی القیام وقد ادرج بعضهم قول بن شهاب فی نفس الخبر أخرجه الترمذی من طریق معمر عن بن شهاب وأما ما رواه بن وهب عن أبی هریرة خرج رسول الله صلی الله علیه وسلم وإذا الناس فی رمضان یصلون فی ناحیة المسجد فقال ما هذا فقیل ناس یصلی بهم أبی بن کعب فقال أصابوا ونعم ما صنعوا ذکره بن عبد البر وفیه مسلم بن خالد وهو ضعیف والمحفوظ أن عمر هو الذی جمع الناس علی أبی بن کعب

سخن ابن شهاب «وَالأَمْرُ عَلَى ذَلِکَ» یعنی امر بر ترک جماعت در نماز تراویحبوده است. در روایتی که احمد از ابن ابی ذئب از زُهری نقل کرده آمده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر قیام نماز تراویح بر جماعت جمع نکرده است

اما روایتی را که ابن وهب از ابو هریره نقل کرده که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مسجد آمد دید مردم در ماه رمضان در ناحیه مسجد نماز می‌خوانند. سوال کرد، این‌ها چه کار می‌کنند؟ گفتند: مردم پشت سر اُبی بن کعب نماز می‌خوانند. حضرت فرمود: کار خوبی می‌کنند.

این روایت را ابن عبد البر ذکر کرده و در این روایت مسلم بن خالد قرار دارد که ضعیف است. نظر درست این است که عمر مردم را به امامت اُبی بن کعب بر جماعت جمع کرد

فتح الباری شرح صحیح البخاری، جلد ۴ صفحه ۲۵۲، چاپ دار المعرفة

همچنین بدرالدین عینی (از علمای سرشناس مخالفین) در کتاب "عمدة القاری" می‌نویسد:

قَوْله: (قَالَ ابْن شهَاب) ، أَی: مُحَمَّد بن مُسلم بن شهَاب الزُّهْرِیّ. قَوْله: (وَالْأَمر على ذَلِک) ، جملَة حَالیة وَالْمعْنَى: اسْتمرّ الْأَمر فِی هَذِه الْمدَّة الْمَذْکُورَة على أَن کل أحد یقوم رَمَضَان فِی أَی وَجه کَانَ جمعهم عمر، رَضِی الله تَعَالَى عَنهُ. قَوْله: (وَالْأَمر على ذَلِک) رِوَایَة الْکشمیهنی، وَفِی رِوَایَة غَیره: (وَالنَّاس على ذَلِک) ، یَعْنِی: على ترک الْجَمَاعَة فِی التَّرَاوِیح. فَإِن قلت: روى ابْن وهب عَن أبی هُرَیْرَة: (خرج رَسُول الله، صلى الله عَلَیْهِ وَسلم، وَإِذا النَّاس فِی رَمَضَان یصلونَ فِی نَاحیَة الْمَسْجِد، فَقَالَ: مَا هَذَا؟ فَقیل: نَاس یُصَلِّی بهم أبی بن کَعْب. فَقَالَ: أَصَابُوا، ونِعْمَ مَا صَنَعُوا) ذکره ابْن عبد الْبر. قلت: فِیهِ مُسلم بن خَالِد، وَهُوَ ضَعِیف، وَالْمَحْفُوظ أَن عمر، رَضِی الله تَعَالَى عَنهُ، هُوَ الَّذِی جمع النَّاس على أبی بن کَعْب، رَضِی الله تَعَالَى عَنهُ

منظور از "ابن شهاب" محمد بن مسلم بن شهاب زهری است. قول ابن شهاب که می‌گوید: «وَالأَمْرُ عَلَى ذَلِکَ»، جمله حالیه است و معنایش این است در این مدت مذکور در روایت (از زمان پیامبر تا اول خلافت عمر)، امر نماز نافله بر این منوال بود که هر کسی در ماه رمضان می‌توانست به هر صورتی نماز بخواند، اما عمر آنها را بر یک نماز جمع کرد. تعبیر «وَالأَمْرُ عَلَى ذَلِکَ» به روایت کشمیهنی است و در روایت غیر او تعبیر «والناس علی ذلک» آمده و معنایش این است که مردم نماز تراویحرا به جماعت نمی‌خواندند

و در پایان همان سخن ابن حجر عسقلانی را درباره روایت ابن وهب از ابوهریره نقل کرده مطرح می‌کند، و از این روایت پاسخ می‌دهد

عمدة القاری شرح صحیح البخاری، جلد ۱۱ صفحه ۱۷۷، چاپ دار الکتب العلمیة

شهاب الدین قسطلانی (از علمای بزرگ مخالفین و شارح صحیح بخاری) نیز در کتاب "ارشاد الساری" در شرح این روایت می‌نویسد:

(قال ابن شهاب) الزهری (فتوفی رسول الله صلی الله علیه وسلم والامر علی ذلک)‌‌‌ای علی ترک الجماعة فی التراویح ولغیر الکشمیهنی کما فی الفتح والناس علی ذلک (ثم کان الامر علی ذلک) ایضا (فی خلافة ابی بکر) الصدیق (وصدرا من خلافة عمر رضی الله عنهما ...)

(وَالأَمْرُ عَلَى ذَلِکَ)، یعنی مردم نماز نافله رمضان را به جماعت نمی‌خواندند. و در غیر روایت کشمیهنی تعبیر «والناس علی ذلک» آمده است. و در زمان خلافت ابوبکر و ابتدای خلافت عمر نیز نماز تراویحبه جماعت خوانده نمی‌شده است

إرشاد الساری لشرح صحیح البخاری، جلد ۳ صفحه ۴۲۵، چاپ بولاق مصر

و می‌نویسد:

سماها ـ أی عمر ـ بدعة لأنّه (ص) لم یبیِّن لهم الاجتماع لها ولا کانت فی زمن الصدّیق ولا أوّل اللیل ولاکلّ لیلة ولا هذا العدد

عمر بن خطاب تراویح را بدعت نامید، به این دلیل این که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مردم نگفته بود که آن را به جماعت بخوانند، در زمان ابوبکر نیز کسی آن را به جماعت نمی‌خواند، نه در اول شب و نه در تمام شب و نه به این تعداد (رکعات)

ارشاد الساری لشرح صحیح البخاری، جلد ۴ صفحه ۴۲۶، چاپ بولاق مصر